Ludzie często nie wiedzą czy lepszy dla nich jest rozwód czy separacja. Nie wiedzą jakie są różnice pomiędzy tymi dwiema instytucjami prawnymi, regulującymi stosunki małżeńskie, a także jakie każda z nich ma zalety, jakie zaś wady. Nie na darmo zatytułowałam moją książkę „Rozwód czy separacja? Poradnik praktyczny” – żeby m.in. rozwiać wątpliwości osób zamierzających uporządkować swoje sprawy małżeńskie i stających przed tym tytułowym dylematem: rozwód czy separacja?
Kiedy rozwód, a kiedy separacja?
Różnica jest jedna – orzeczenie przez sąd separacji nie rozwiązuje – w przeciwieństwie do rozwodu – małżeństwa. Poza tym wywiera w relacjach między małżonkami takie same skutki jak rozwód: znosi wspólność majątkową, wzajemne dziedziczenie małżonków po sobie, wyłącza odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka, pozwala na podział majątku wspólnego, a także na ustalenie które z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia. W wyroku orzekającym separację sąd może zasądzić od jednego z małżonków alimenty na rzecz drugiego, zaś jeśli strony mają wspólne małoletnie dzieci – musi uregulować kwestie dotyczące sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, miejsca zamieszkania dzieci, alimentacji czy kontaktów dzieci z tym z rodziców, który nie będzie mieszkał z nimi na stałe.
Kiedy zatem warto sięgnąć po separację? Separację warto rozważyć wtedy gdy:
- uważamy, że małżeństwo ma jeszcze szansę na przetrwanie, chcemy jednak uregulować pewne kwestie, np. znieść wspólność majątkową małżeńską czy alimentację na rzecz dzieci;
- rozwód jest niezgodny z naszym światopoglądem.
Separacja uproszczona
Gdy małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, wówczas mogą skorzystać z prostszej proceduralnie, szybszej i tańszej ścieżki – składając zgodny wniosek o orzeczenie separacji przez sąd. Sprawa zainicjowana takim wnioskiem rozpatrywana jest w tzw. trybie nieprocesowym – z założenia niespornym. Opłata sądowa od wniosku to jedynie 100 zł zamiast 600 zł, które należy uiścić, składając pozew o rozwód bądź separację (niezgodną i/lub wówczas gdy strony mają wspólne małoletnie dzieci). Z reguły zgodne wnioski o separację sąd rozpoznaje szybciej, posiedzenie sądu jest de facto formalnością. W przypadku rozwodu – nawet wówczas gdy strony wypracują porozumienie – nie ma możliwości skorzystania z takich uproszczeń.
O wyższości separacji nad rozwodem
Jakie zatem separacja ma zalety? Można wskazać następujące:
- w wyniku separacji małżeństwo nie ustaje – strony mogą w każdej chwili reaktywować pożycie; by to sformalizować, należy złożyć do sądu wniosek o zniesienie separacji;
- separacja sprawia, że wiele istotnych kwestii związanych z funkcjonowaniem rodziny zostaje uregulowanych w orzeczeniu sądu (alimentacja na rzecz małżonka czy małoletnich dzieci, kontakty z dziećmi, miejsce zamieszkania dzieci, wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dziećmi, ustalenie sposobu korzystanie ze wspólnego mieszkania czy domu) bądź wynika wprost z przepisów prawa (zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej, co oznacza również możliwość podzielenia się wspólnym majątkiem, brak dziedziczenia po sobie małżonków w prawnej separacji, brak odpowiedzialności za zobowiązania małżonka);
- możliwość skorzystania z tzw. szybkiej ścieżki separacji, gdy małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci – chodzi o zgodny wniosek o separację (postępowanie nieprocesowe – składamy wniosek zamiast pozwu, szybsza procedura, opłata sądowa 100 zł zamiast 600 zł);
- osoby, dla których instytucja rozwodu jest światopoglądowo nie do zaakceptowania, mają możliwość uregulowania ważnych kwestii związanych z małżeństwem w sposób analogiczny jak w przypadku rozwodu, jednak bez zrywania węzła małżeńskiego;
- orzeczenie separacji nie wyłącza możliwości wystąpienia w przyszłości o rozwód, jeżeli okaże się, że małżonkom nie udało się jednak naprawić wzajemnych relacji.
Kiedy coś się psuje…
Kiedy między małżonkami coś się psuje, warto przede wszystkim zadać sobie pytanie: 1) czy to jest stan odwracalny? oraz 2) czy dwie strony chcę pracować nad poprawą relacji małżeńskich? Jeśli odpowiedź na obydwa pytania jest twierdząca, wówczas trzeba coś zmienić… Bo jak mówią coachowie: jeżeli coś nie działa, zmień to, a jeśli nie możesz czegoś zmienić, musisz się z tym pogodzić. By coś zmienić w relacjach małżeńskich, można ruszyć w dwóch przeciwstawnych kierunkach: 1) albo decydujemy się na definitywne zakończenie relacji (rozwód), albo 2) podejmujemy działania naprawcze (np. terapia małżeńska, terapie indywidualne małżonków, mediacje nastawione na reaktywację związku, nie zaś na ustalenie warunków rozstania). Są sytuacje, gdy strony chcą pracować nad małżeństwem, a jednocześnie różne względy sprawiają, że niezbędne jest uregulowanie kwestii majątkowych czy dotyczących dzieci. W takim przypadku pomocnym rozwiązaniem jest separacja.
Rozwód a separacja – podobieństwa i różnice
| Rozwód | Separacja | |
| Kiedy może zostać orzeczony/-a? | Zupełny i trwały (nieodwracalny) rozkład pożycia | Zupełny rozkład pożycia, ale niekoniecznie trwały (nieodwracalny) |
| Kiedy nie może zostać orzeczony/-a? | 1. Jeśli wskutek orzeczenia rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. 2. Jeżeli z innych względów niż dobro małoletnich dzieci małżonków orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. 3. Zasada rekryminacji – jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że: a) drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo b) odmowa ze strony drugiego małżonka zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego | 1. Jeśli wskutek orzeczenia separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. 2. Jeżeli z innych względów niż dobro małoletnich dzieci małżonków orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. 3. Nie ma zastosowania zasada rekryminacji – z żądaniem orzeczenia separacji może wystąpić małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia |
| Odpowiedzialność za długi | Rozwiedzeni małżonkowie nie odpowiadają wzajemnie za swoje zobowiązania | Małżonkowie w separacji nie odpowiadają wzajemnie za swoje zobowiązania |
| Dziedziczenie | Rozwiedzeni małżonkowie nie dziedziczą po sobie. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. | Małżonkowie w separacji nie dziedziczą po sobie. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. |
| Ustrój majątkowy po orzeczeniu rozwodu/separacji | rozdzielność majątkowa | rozdzielność majątkowa |
| Czy po orzeczeniu można zawrzeć kolejne małżeństwo? | Tak | Nie |
| Jaki sąd jest właściwy? | sąd okręgowy ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków | sąd okręgowy ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków |
| Jaki tryb postępowania cywilnego jest właściwy? | procesowy | procesowy; wyjątek – tryb nieprocesowy, jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci i obydwoje zgodnie wnoszą o orzeczenie separacji |
| Możliwość dochodzenia alimentów na rzecz małżonka | Tak | Tak |
| Możliwość zmiany nazwiska w trybie „uproszczonym” | tak – w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego | Nie |
| Domniemanie ojcostwa męża matki | Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od orzeczenia rozwodu, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki | Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od orzeczenia separacji, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki |
| Czy w postępowaniu z powództwa o rozwód sąd może orzec separację i odwrotnie – w postępowaniu z powództwa o separację orzec rozwód? | tak (art. 61(2) k.r.o., art. 439 § 3 k.p.c.) | tak (art. 61(2) k.r.o., art. 439 § 3 k.p.c.) |
| Czy jest to stan odwracalny? | nie (chyba że rozwiedzeni małżonkowie ponownie zawrą małżeństwo, jednak i w takim przypadku mamy – z prawnego punktu widzenia – do czynienia z nowym małżeństwem, nie zaś z reaktywacją wcześniejszego) | tak, sąd może znieść separację na zgodne żądanie małżonków |
Joanna Hetman-Krajewska – adwokat i radca prawny w Kancelarii Prawniczej PATRIMONIUM. Ma 17-letnie doświadczenie zawodowe (jest pełnomocnikiem zawodowym od 2003 r.), chociaż pierwszy raz w sądzie była w wieku 5 lat – z mamą, która przez ponad 40 lat pracowała jako sędzia rodzinny. Specjalizuje się w prawie rodzinnym i prawie autorskim. Obsługując klientów w sprawach rozwodowych bądź okołorozwodowych, stara się nie tylko udzielić im wsparcia prawnego, ale również spojrzeć na problem całościowo. Dlatego jako sprzymierzeńców traktuje mediatorów czy psychologów, w tym psychoterapeutów par. Ukończyła Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie prowadzone przez Stowarzyszenie Niebieska Linia. Absolwentka studiów doktoranckich w Instytucie Nauk Prawnych PAN. Prowadziła wiele spotkań z kobietami na tematy prawne związane z funkcjonowaniem rodziny, m.in. w Centrum Praw Kobiet. Autorka książek: „Podstawy prawa własności intelektualnej” (Biblioteka Analiz, wiele wydań), „Rozwód czy separacja? Poradnik praktyczny” (Wolters Kluwer, Warszawa 2020), „Rozwód czy separacja? Wzory pism w sprawach rozwodowych i separacyjnych z komentarzem” (Wolters Kluwer, Warszawa 2020). W przyszłym roku ukażą się kolejne poradniki autorstwa mec. J. Hetman-Krajewskiej: „Alimenty – jak dochodzić, jak się bronić? Poradnik praktyczny” oraz „Alimenty – – jak dochodzić, jak się bronić? Wzory pism procesowych z komentarzem”.
Materiał partnera
